Dit artikel is onderdeel van de E-cursus beeldhouwen,
Hoofdstuk: Beeldhouwtechniek
En Hoofdstuk: Beeldhouwgereedschap
Met machines beeldhouwen
Motto: wat je met de hand niet kunt moet je ook niet met de machine proberen.
Daarom: met machines beeldhouwen doe je pas als je voldoende ervaring met de hand hebt.
Verder: machinaal werken geeft heel veel stof en lawaai. Maar: sommige gesteenten zijn eenvoudig te hard om met de hand te bewerken. Dat komt echter pas aan bod als je veel ervaring hebt. Hieronder de voornaamste machinale bewerkingen.
Machines om mee te beeldhouwen.
Persluchthamer
Deze zijn er in rechte uitvoering: Cuturi of in pistoolmodel: bv. Bavaria. Beitels zijn er in alle vormen van smeedstaal of met widia inzet.
Er zijn verschillende typen “schacht” (het cilindrische deel dat in de persluchthamer gaat). Daar moet je bij het kopen van hamer en beitel wel goed op letten anders past je beitel niet in de hamer. Gangbaar zijn:
- doorsnee 7,5 mm
- doorsnee 10,2 mm
- doorsnee 12,5 mm
Verder heb je dan natuurlijk een compressor nodig met voldoende luchtopbrengst (benodigde hoeveelheid wordt bij de persluchthamer gespecificeerd).
Haakse slijper.
Haakse slijpers zijn er van een hoop merken. Bekendste merk is Flex.
De gangbare maat neemt schijven op tot 125 mm. Maar er zijn ook machines voor 230 mm schijven en meer.
Daarnaast zijn er speciale haakse slijpers om nat mee te werken. Deze hebben een gardena wateraansluiting en een PRCD veiligheidsschakelaar (werkt als een aardlekschakelaar).
Nat werken is altijd een kliederboel, maar de standtijd van je gereedschap is bij nat werken wel veel langer en het werkt sneller.
De haakse slijper heeft standaard meenemer-schijfjes op de as die geschikt zijn voor de gaten van de normale slijpschijven “22,23 mm”.
Sommige gereedschappen schroef je echter direct op de as (meenemerschijfjes afhalen en je gereedschap erop schroeven). De as heeft standaard “M14” schroefdraad. Dat hebben ook al deze speciale gereedschappen.
Gereedschappen voor de haakse slijper
- Doorslijpen / zagen:
- De gewone zwarte doorslijpschijfjes voor steen. Deze zijn voor ons doel vaak minder geschikt.
- Diamant. Diamant kan op twee manieren zijn aangebracht:
Met de diamantkorrels op de schijf “gelijmd”
Met de diamantkorreld gesinterd in het mataal van de schijf (de buitensta rand).
Bij doorslijpschijven zit het diamant alleen langs de rand. Hiermee kun je steen doorzagen maar ook gleuven zagen (zie hierna bij bewerkingen).
De diamant slijpschijven met M14 aansluiting kun je ook nat gebruiken. De goedkopere diamantschijven (uit de bouwmarkt) zijn er in natte en droge uitvoering.
- Vormgeven. Om vorm te geven zijn er diamant schuurschijven (diamantkorrels op het hele oppervlak). Er zijn vlakke en bolle versies en komschijven.
Verder schuurkegels cilinders en -kommen van siliciumcarbide (zwart).
- Schuren. Je kunt ook goed schuren met de haakse slijper. Hiervoor zijn er:
- speciale schuurpapier-schijfjes met klitrug.
- Schuurschijven met diamant.
Deze zijn er voor natgebruik en voor drooggebruik apart.
Pas op: deze diamant schuurpads altijd met (heel) weinig kracht op de steen drukken! - Fiberflex (er zijn ook andere merken) schijven met SiC (zwarte) korrels: half-flexibele schijven in korrel 16 tm. 120. Hiermee kun je in zachtere steen ook goed vormgeven.
Elk van deze soorten schijven heeft een speciale steunschijf nodig die bij de schijfjes hoort.
Nadeel van schuren met de haakse slijper is natuurlijk dat je niet goed in kleine hoekjes en holle vormen kunt komen.
Frezen
- Er zijn elektrische freesmotoren: de hangmotor groot: Foredom of klein: Dremel of Proxon. In de kleine freesmotoren passen freesjes met 3 mm as, in de grote kun je ook frezen met 6 mm as gebruiken.
- Er bestaan ook perslucht freesmotoren. Die zijn goedkoop, maar maken een naar lawaai (bijnaam: “jenk”), en je hebt dan natuurlijk een compressor nodig.
De freesjes zijn er in verschillende materialen:
- Hardmetaal, deze zijn oorspronkelijk bedoeld om metaal mee te bewerken (bv. brons nabewerken). Maar steen gaat ook. (Ik vind dat een beetje zonde van de freesjes.)
- Met diamant belegd en met gesinterd diamant. Van de met diamant belegde versies willen de diamant korrels meestal vrij snel loslaten of breken. De gesinterde versies hebben een langere standtijd omdat het diamant door-en-door in een drager van (meestal) messing zit.
- Siliciumcarbide schuurkegels, cilinders, kommen enz. in kleine en grote soorten.
- Smeedstalen roterende raspen (Milani, Corradi) vergelijkbaar met de beeldhouwraspen voor handgebruik.
- Er zijn ook raspfrezen met stekels (“egeltjes”) die goed te gebruiken zijn voor zachte steen.
Noot: er zijn ook verloopstukken te koop om een frees met 6 mm as op een haakse slijper te gebruiken.
Boren
Zachte steen (speksteen, albast, zachtere serpentijn).
Ik boor deze stenen met metaalboren, die geven nette gaten. Altijd met weinig kracht boren, de boor moet het werk doen. Hou deze boren apart: in metaal doen ze na het gebruik op steen vaak niet veel meer.
Harde steen.
Voor harde steen zijn er verschillende mogelijkheden:
- Voor nette ronde gaten zonder brokkelige randen, zoals om een pen in een graniet-sokkel te zetten. Daar gebruik ik diamant holboren voor, die watergekoeld worden. Deze hebben de diamantkorrels ingebed in het messing uiteinde van de boor (gesinterd). Dat geeft hele nette gaten met scherpe randen. Deze boren hebben een hele hoge standtijd, je kunt er honderden gaten mee boren.
Alternatieven:
- Diamant met een laagje diamantkorrels op het oppervlak. Bedoeld voor droog gebruik. Deze hebben een veel kleinere standtijd. Ze zijn eigenlijk bedoeld als tegelboor.
- Widia boren. Dat zijn de normale widia betonboren, maar er zijn ook widia boren die speciaal geslepen zijn voor graniet. Deze boren geven een minder mooi boorgat.
- Voor grote gaten, bv. om gaten voor je kliefwiggen te maken gebruik ik SDS-max boren.
Werkwijzen bij harde steen:
- De werkwijze met machine is feitelijk net zo als bij werken met de hand met hardere steen: vormgeven met spitsijzer, daarna vlakke beitel of tandijzer, enz.
Om veel weg te halen kun je hier ook met inzagen en uitbreken werken (zie hierna).
In beide gevallen (spitsijzer of inzagen) breek je zo veel mogelijk steen uit. Dat belast de steen het minste. - Waar je met de hand zou raspen en schuren gebruik je met de machine slijp- en schuurschijven. Eventueel kun je ook schuurstenen gebruiken.
Veiligheid
Werken met machines maakt veel lawaai, veroorzaakt veel stof en kan soms lelijke verwondingen veroorzaken.
Denk daarom aan:
- Gehoorbescherming en stofmasker.
- Handschoenen dragen bij machineschuren en -slijpen
Veilig werken met de haakse slijper.
Het blad van je haakse slijper kan als je uit de hand werkt vastslaan. Dan trekt de slijper ineens sterk aan je. Hij kan je als het tegenzit zomaar uit je hand geslagen worden.
Nu kun je de slijper in twee standen gebruiken:
- Zo dat de draairichting (zie rechter plaatje) met de klok mee is.
Het stof wat ontstaat stuift nu van je af, dat lijkt prettig. Maar als je blad vast slaat komt de slijper met geweld op je af. Dat kan zomaar een voet kosten. - Zo dat de draairichting tegen de klok in is (linker plaatje).
Dan krijg je alle stof naar je toe, dat is niet fijn maar wel veiliger. Als het blad vast slaat beweegt de slijper van je af.
Laat nooit iemand toe om vóór je slijper te staan, dat is levensgevaarlijk! Laat ook niemand “je steen even vasthouden”.
Voor dit gereedschap geldt hetzelfde als voor een kettingzaag: afstand houden.
Rechts: Dit is gevaarlijk: als het blad vast slaat komt de slijper met een klap naar je toe.
Steen splijten met boorhamer en kliefwiggen.
Met kliefwiggen kun je een grote steen, die je niet met de haakse slijper door kunt zagen heel goed in stukken verdelen. Voorwaarde is wel dat de steen homogeen genoeg is. Een sterk gelaagde steen breekt vaak in rommelige brokken uiteen. Maar witte marmer kun je zo bv. in mooie rechte blokken opdelen.
Boor op ca. 10 cm uit elkaar gaten in de maat van je kliefwiggen op de lijn waarlangs je wilt klieven. Goed verticaal boren. Vervolgens de kliefwiggen in de gaten steken. Goed uitlijnen! Dan rustig één voor één de kliefwiggen met de hamer een tik geven. Na de laatste weer de eerste enz. Op een zeker moment breekt de steen ineens in tweeën.
Nadeel van het klieven is dat er vaak wat haarscheurtjes onder het gekliefde oppervlak ontstaan. De buitenste 1 à 2 cm van je steen is daardoor niet altijd betrouwbaar.
Hieronder laat ik zien hoe dat gaat
Vormgeving
Om veel steen te verwijderen kun je bij harde steen ook goed parallelle sleuven inzagen en daartussen uitbreken.
Aanbevolen literatuur:
Cami en Santamera “Het complete beeldhouwboek”.