Dit artikel is onderdeel van de E-cursus beeldhouwen,
Hoofdstuk: basisoefeningen met klopper en beitel
En Hoofdstuk: Beeldhouwtechniek
Klopper en beitel gebruiken
Intro: vaak kun je met de rasp niet erg goed uit de weg: voorbeeld is de diepe kom. Daarom deze les over het gebruik van klopper en beitel.
Als je diepere kommen wilt maken of als je een hardere steen bewerkt kun je sneller werken met klopper en beitel.
(Zie ook de les over gereedschap voor zachte steen)
Als je klopper en beitel gebruikt moet je wel op wat extra dingen letten
Hout op hout
Wat met wat combineren?
Ik gebruik voor zachte steen meestal goedkope houtbeitels. Deze hebben een houten of een kunststof heft.
De eenvoudige regel is: “hout op hout”. Dus je gebruikt deze beitels met een houten klopper.
Voor hardere steen gebruik je andere combinaties van klopper en beitel. Die komen hier aan bod.
Slagtechniek
Houd de klopper losjes bij de steel beet en sla met de ronde zijkant op de beitel.
Het is heel belangrijk dat je losjes werkt. Hoe losser je slaat hoe beter het voor beitel, steen en jezelf is. Houd ook de beitel losjes vast. Sla met korte tikken met de klopper op de beitel. De klopper moet het werk doen, dus gebruik zelf weinig kracht.
Zorg ervoor dat je niet met je bovenarm kracht zet. De beweging komt in het beste geval uitsluitend uit je pols en een paar vingers. Zie onderstaand filmpje.
Deze manier van werken is nog niet zo makkelijk. Het kan een hele tijd duren voor je de juiste slagtechniek beheerst. Je moet de beweging automatiseren, net als je vroeger hebt leren lopen of fietsen.
Maar op deze manier kun je zonder problemen heel lang achter elkaar beeldhouwen. Denk eraan: beeldhouwen moet geen zwaar werk zijn, anders ben je snel moe. Het enige wat zwaar kan zijn is het slepen met bokken en stenen.
Gebruik van de houtbeitel
Voor zachte steen gebruik ik meestal goedkope houtbeitels (steekbeitels). Deze zijn aan één kant naar de snijkant afgeschuind.
Deze vlakke houtbeitel kun je op twee manieren aanzetten, zie onderstaande foto’s:
Links: zo wil de beitel de steen in. Zo maak je bolle vormen. Rechts: zo komt de beitel de steen uit. Zo maak je holle vormen.
Als je echt een kom wilt maken, gebruik dan een afgeronde beitel, want een rechte beitel maakt diepe groeven op de hoeken.
Zie onderstaand filmpje:
Risico’s
Bij het gebruik van klopper en beitel wordt de steen plaatselijk veel meer belast dan wanneer je met een rasp werkt. Het risico dat er ongewild een stuk van je steen afbreekt, of de hele steen breekt is daarom groter.
Je moet daarom met een aantal dingen rekening houden:
- Eigenschappen van de steen
- Steen moet ondersteund worden
- werk met de laagrichting mee
Eigenschappen van de steen
Sommige stenen zijn mooi homogeen en een beetje taai (ze breken niet zo snel). Dat zijn makkelijke stenen, je zult daar weinig verrassingen mee tegen komen. Andere zijn splinteriger of gelaagd. Dat is een stuk lastiger. Zie ook het artikel over hardheid en moeilijkheidsgraad van steen.
Steen moet ondersteund worden
In alle gevallen moet je oppassen aan de rand van je steen: daar kan steen uitbreken.
De regel is hier: “Zorg dat je veel steen vóór je beitel hebt”. In plaatjes:
In de linker foto sla je naar de rand toe en kan je steen over de rand uitbreken, de steen wordt daar niet ondersteund. Rechts is het risico veel minder omdat er nog veel steen voor je beitel zit die uitbreken verhindert.
Werk met de laagrichting mee
Sommige stenen hebben een duidelijke laagstructuur. Werk daar (net als bij hout) met de laagrichting mee.
Dat kan strijdig zijn met de regel “veel steen voor je beitel”. Dan moet je voorzichtig zoeken in welke richting je kunt werken. Soms is dat toch naar de rand toe werken of je kunt soms dwars werken (zoals in de rechter foto hiervoor).
Gaat het toch fout en breekt een stuk onverwacht uit: de meeste steensoorten kun je heel goed onzichtbaar lijmen, zie het artikel “breuk en lijmen”